Witamina A jest składnikiem diety odpowiadającym za dobry wzrok oraz piękną i młodą skórę. Jej zawartość możemy odnaleźć w składach wielu kosmetyków, czy też suplementach diety skierowanych specjalnie dla kobiet. Ponadto charakteryzuje się wysoką aktywnością przeciwutleniającą, co wskazuje na właściwości antynowotworowe, ale to nie wszystko! Szereg korzyści wynikających z obecności witaminy A w naszej diecie na  tym się nie kończy i jest wart uwagi.

Witamina A

Jest jedną z najwcześniej odkrytych witamin. Występuje w postaci kilku związków zwanych retinoidami, a przyjmowana z pożywieniem w organizmie człowieka przekształcana jest z prowitamin, czyli karotenoidów, z których najważniejszy jest powszechnie znany- β-karoten. Prowitaminy, są to związki, które w obecności enzymów, czy też odpowiedniego środowiska przekształcają się w formy aktywne – witaminy. Witamina A należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, co oznacza, że jej aktywność w organizmie zależy od tego, czy w posiłku wraz z nią dostarczyliśmy tłuszcz. Tylko w jego obecności witamina ta ulega prawidłowemu przekształceniu i pełni swoją rolę.

Wraz z dietą, jesteśmy w stanie pokryć całkowite zapotrzebowanie na ten składnik, a nawet je przekroczyć. Jej suplementacja jest całkowicie niepotrzebna i sprawia zagrożenie dla zdrowia, gdyż nadwyżki tej witaminy odkładają się w narządach, m.in. wątrobie czy nerkach, a jej nadmiar prowadzi do wielu niekorzystnych symptomów czy nawet chorób.

Właściwości

Witamina A charakteryzuje się szeregiem korzystnych dla zdrowia funkcji w organizmie. Oprócz wymienionego wyżej wpływu na skórę, poprawia także na kondycję włosów i paznokci. Co ważniejsze reguluje procesy tworzenia nowych komórek, a także funkcjonowanie tkanki nabłonkowej skóry i błon śluzowych oraz rozwój łożyska. Dzięki temu zapobiega zakażeniom m.in. dróg moczowych, rodnych, pokarmowych, a także oddechowych. Dodatkowo składnik ten wzmacnia układ immunologiczny oraz bierze udział w przemianach hormonów, zwłaszcza tarczycy, ale również progesteronu u mężczyzn. Witamina A chroni nasz organizm przed działaniem wolnych rodników, wytwarzanych w naszym organizmie pod wpływem wysokiego stresu. Dzięki tej funkcji zapobiega występowaniu nowotworów, ale także chorób serca, zaćmy czy nawet przedwczesnego starzenia.

Zapotrzebowanie

Jest zależne od wielu czynników, z których najważniejsze to wiek, płeć oraz stan fizjologiczny, jak np. ciąża. Potrzebujemy jej więcej np. w przypadku chorób układu pokarmowego, czy też w sytuacji podwyższonego stresu lub przewlekłych infekcji.

Źródła

Witamina A jest obecna zarówno w produktach pochodzenia zwierzęcego jak i roślinnego.

Jej straty podczas przygotowywania nie są duże i sięgają zwykle 10-15%. Jeżeli obróbka odbywa się w temperaturze >100ᴼC, jej stratność wzrasta do 25%. Ważne jest, że jeżeli pozostawimy tłuszcze bogate w witaminę A na słońcu (np. masło czy mleko) jej straty sięgają 70%. Warto tutaj podkreślić, że zapotrzebowanie organizmu na ten związek, można bez problemu pokryć racjonalną i zdrową dietą, np. poprzez spożycie:

• 1-1,5 marchwi
• 7 pomidorów
• 4-5 garści szpinaku
• 5-6 jajek.

Suplementacja omawianego składnika jest nie zalecana. Po pierwsze suplementy są związkami nieprzebadanymi. Ich skład może w rzeczywistości znacznie odbiegać od deklarowanego, a ilość danego związku nie musi się równać ilości podanej na opakowaniu, przez co jednego dnia możemy spożywać 0 µg witaminy, a następnego 1 000 µg. Ponadto dodatki innych związków do tych preparatów są nieznane i nieograniczone, zatem nigdy nie mamy pewności, co znajduje się w zażywanych przez nas tabletkach. Drugą kwestią jest doprowadzenie do nadmiaru witaminy, co objawia się wieloma niekorzystnymi skutkami. Syntetyczny β-Karoten suplementowany np. przez palaczy zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu płuc u tych osób, a także farmaceutyczna witamina A może mieć wpływ na wystąpienie wad wrodzonych u noworodków.

Niedobór witaminy A

Objawy tego stanu mogą wystąpić dopiero po kilku latach diety ubogiej w witaminę A, kiedy rezerwy wątrobowe zostaną wykorzystane. Z tego względu rozpoznanie niedoboru tego związku jest bardzo trudne. Niedostateczna podaż tego składnika wpływa na pogorszenie kondycji skóry. Można wtedy zaobserwować nadmierne jej rogowacenie, suchość czy łuszczenie, a także wysychanie nabłonków błon śluzowych układu moczowego, pokarmowego, płciowego, ale także tkanki płucnej co skutkuje częstymi stanami zapalnymi oskrzeli. Ponadto występują zmiany w błonach śluzowych oczu, przejawiające się suchością spojówek czy też upośledzeniem funkcjonowania gruczołów łzowych. Pojawiają się plamki Bitota, czyli zgrubienia o zabarwieniu od białego, przez mleczne, kremowe i żółte, aż do pomarańczowego. W bardziej rozwiniętym stanie niedoboru pojawia się tzw. ”kurza ślepota”, czyli stan, w którym po zmierzchu niedowidzimy. Długotrwale lekceważone objawy prowadzą w rezultacie do utraty wzroku. W dodatku upośledzona zostaje odporność, a także wzrost kości i rozwój zębów oraz rozwijają się zmiany w układzie nerwowym, sprowadzające do degeneracji włókien nerwowych.

Nadmiar witaminy A

Jest równie niebezpieczny jak jej niedobór. Jest zjawiskiem występującym zwykle w następstwie suplementacji, czy też długotrwałej monodiety, skupiającej się na jednej i tej samej grupie produktów spożywczych. Do objawów tego stanu należy ociężałość i osłabienie mięśni, utrata apetytu, zahamowanie wzrostu, czy też owrzodzenia skóry oraz łysienie. Ponadto zdarzają się krwotoki, samoistne złamania kości, deformacja twarzy i czaszki. W skrajnych przypadkach dochodzi do dysfunkcji serca, nerek, ośrodkowego układu nerwowego, a także wielu wad wrodzonych u noworodków.

Podsumowując witamina A jest witamin ą niezbędną dla prawidłowego procesu widzenia i rozwoju nowych komórek organizmu. Prawidłowy jej poziom ułatwia utrzymanie pięknej i zdrowej skóry, włosów i paznokci, a także wzmocnienie odporności i ogólnej witalności. Pamiętajmy, by nie sięgać po suplementy wysypujące się z półek farmaceutycznych, ponieważ o wiele lepszą dostępnością charakteryzuje się witamina dostarczona z produktów żywnościowych. Ten sposób jest o wiele lepszy dla naszego organizmu, a także zapobiega wystąpieniu nadmiaru tego związku. Ważne jest, by spożywając produkty bogate w omawiany składnik, pamiętać o dodatku tłuszczu. Tylko wtedy witamina ta zostanie wykorzystana w organizmie. Spożywając surówkę z marchewki czy sałatkę ze szpinaku nie zapomnijmy dodać łyżki oleju lub oliwy z oliwek. Dzięki takiemu dodatkowi danie stanie się pełnowartościowe.

Bibliografia:

1. J. Gawęcki: „Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu.”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
2. H. Ciborowska, A. Rudnicka: „ Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka.”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2012.
3. E. Mindell: „Biblia witamin.”, Muza SA, Warszawa, 1996.
4. M. Jarosz: „Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja.”, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2012.
5. H. Bojarowicz, A. Płowiec: : Wpływ witaminy A na kondycję skóry.”, Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 352-356.
6. J. Hamułka, A. Wawrzyniak: „Karotenoidy w suplementach diety.”, Probl Hig Epidemiol 2011, 92(1): 67-72.